Geçenlerde yayınlanan bir araştırma sonucunda haftalık 47,9 mesai saatiyle Türkiye ve Kolombiya Dünya birincisi oldu. Bu sonuca göre çalışkan ülke kategorisinde yer alıyoruz ancak konuyu bir de Sosyal Güvenlik Uzmanı zaviyesinden değerlendirelim dedik ve Doğan Türkmen'e sorduk. Aldığımız cevaplar hiçte umduğumuz gibi olmadı.
Ülkemizde çalışanların haftalık 45 saatlik çalışma sürelerini aşarak yaptıkları çalışmalara fazla mesai denildiği belirten Türkmen normal mesaisi için bir ücret alan işçinin, fazla mesaisi için de bir ücret alacağını söyledi. Fazla mesainin sınırları 4857 sayılı İş Kanunu ile düzenleme altına alındığının hatırlatan Doğan. Ayrıca 06.04.2004 tarihli resmi gazete ile ‘’İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği’’ yayımlanarak fazla çalışmanın detayları belirlendiğini aktardı.
Doğan Beye okuyucularımız adına teşekkür ediyor ve kendisiyle yaptığımız röportajı yayımlıyoruz.
- Ajans Press’in yaptığı bir araştırmaya göre Türkiye Mesai saatleriyle Dünya Birincisi oldu. Sizce çok çalışkan bir millet miyiz?
Yapılan araştırmalar neticesinde haftalık 47,9 saat çalışma ile Kolombiya ile birlikte Dünya birincisi olduğumuz doğrudur. Bu sıralamayı 45,5 saat ile Meksika, 44,9 saat ile Kosta Rika, 34 saat ile Norveç ve İsviçre, 32,1 saat ile Danimarka, 29,1 saat ile de Hollanda izlemektedir.
Fazla çalışmak demek çok çalışmak değildir. Zamanı verimli kullanmak önemlidir. Fazla mesai yapılan bir çok iş yerinde ya yönetim eksikliğinden yada denetim eksikliğinden gereksiz yere boşa harcanan zaman vardır. Bence öncelikle bunu değerlendirmek lazım. Ben bu rakamların zamanı verimli kullanamadığımızdan kaynaklı olduğunu düşünüyorum. Ayrıca şöyle de bir durum var. Bu konuda isterseniz bir anket yapabilirsiniz. Çevrenizde kaç kişi fazla mesai yapıyor, bunlardan kaç tanesi yaptığı mesai ücretini alıyor yada resmi olarak kaç tanesinin bu süreleri bordro ve ücret hesap pusulalarında bildiriliyor?
Bakın şöyle bir örnek anlatayım, İsveç’te çalışma saatlerinin azaltılması konusunda bir pilot çalışma için Svartedalens huzur evi seçilmiş. Çalışma saati günde 8 saatten, 6 saate çekilmiş. Bir yıl sonra yapılan değerlendirmede şu sonuçlar ortaya çıkmış: Çalışanların işe gelmeme günleri azalmış; etkileşim artmış, çalışanların sağlık sorunları azalmış. Yönetici.’’ Biz daha kısa iş günü ile daha fazla kişi işe alacağız diyorduk öyle olmadı, çalışanlar daha verimli oldu’’ demiştir. Fazla çalışmak değil önemli olan verimli çalışmaktır.
- Sizce fazla mesaide Dünya birincisi olmak iyi bir şey midir?
Fazla mesai de Dünya birincisi olmak elbette kulağa hoş geliyor. Üretim, iş gücü, emek vs. göz önüne aldığımızda Dünya standartlarında çok iyi bir noktada olmamız gerekir. Ancak baktığımızda bizden çok daha az mesai harcayarak daha fazla üretim yapan ülkeler olduğu görülmektedir. Yani önemli olan fazla mesai yapmak değil, zamanı verimli kullanarak aktif çalışmaktır.
- Fazla mesai yapmanın kanunlarımıza göre bir sınırlaması var mıdır? Varsa yaptırımları nelerdir?
Fazla mesai kavramı 4857 sayılı İş Kanununun 41,42,43.maddeleri çerçevesinde düzenleme altına alınmıştır. Fazla mesai yıllık 270 saat ile sınırlandırılmıştır. Haftalık 45 saat çalışması gereken personel sözleşme ile bir düzenleme yapılmamış ise haftanın iş günlerine eşit bölünerek mesai saatini doldurur. Ancak karşılıklı anlaşma ile günde en fazla 11 saat çalışarak da haftalık 45 saatlik normal çalışma mesaisini günlere bölebilirler. Yıllık 270 saati aşan fazla mesailerde çalışan iş akdini haklı sebeple fesih ederek tazminatlarını alabilir.
- Rızası olmadan fazla mesai yapmak zorunda kalan bir işçi ne yapmalı?
İş Kanunu’nun 41.maddesi uyarınca fazla mesai yapılması için işçinin onayının olması gerekir. Fazla mesai yapmak istemeyen işçi fazla mesai yapmaya zorlanamaz. Ancak zorunlu nedenlerle veya olağan üstü durumlarda yapılan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma için bu onay aranmaz. Fazla çalışma yaptıracak işverence her yılbaşında çalışanlardan yazılı onay alarak personel özlük dosyasında saklaması gerekir. Bu sebepten dolayı fazla mesai yapmak istemeyen çalışan haklı bir nedene dayanarak işveren tarafından işten çıkartılamaz. Fazla çalışmaya onay vermeyen işçinin işveren tarafından çıkışı yapılırsa, işveren tazminatlarını ödemek durumunda kalır.
Ayrıca;
- 18 yaşını doldurmamış,
- Gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren kişiler,
- Kısmi süreli çalışanlar,
- Sağlığının el vermediğini belgeleyen çalışanlar
Onay vermiş olsalar bile fazla çalışma yapmaları yasaktır.
Fazla mesai yapması konusunda onay veren işçi, fazla mesaiye kalmadığı için iş sözleşmesinin feshinin geçerli nedene dayandığı kabul edilmektedir. (Yarg.9.HD.22.02.2010 tarih ve E.2010/2551, K.2010/4290 sayılı Kararı)
- Fazla mesainin ücretlendirmesi nasıldır? Bu ücretler bordrolara nasıl yansıtılır?
Fazla çalışma, haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. Haftalık 45 saati aşan çalışmalar için, normal saatlik ücret %50 zamlı hesaplanarak ödenir.
Örneğin, asgari ücret ile çalışan bir işçinin haftalık 60 saat çalışması karşılığı alacağı fazla mesai ücretini hesaplayalım. Öncelikle normal çalışması karşılığı almış olduğu ücretin saatlik ücretini bulmamız gerekir. Bir aylık çalışma karşılığı 225 saat
Saatlik ücreti : 2.029,50 / 225 = 9,02TL
%50 zamlı Mesai Ücreti : 9,02 * 1,5 = 13,53TL
Fazla Mesai Saati : 60 – 45 = 15 Saat
Fazla Mesai Ücreti : 15 * 13,53TL = 202,95TL
Fazla sürelerle çalışma, 4857 sayılı İş Kanunu’na göre belirlenen haftalık 45 saati geçmeyen ancak iş sözleşmesi gereği normal mesai saatinin 45 saatten az olan çalışanların, mesai saatlerine ilave olarak 45 saate kadar yapmış oldukları çalışmadır. Bu çalışmaların ücreti, normal mesai ücretlerinin saatlik karşılığına %25 zamlı hesaplanarak ödenir.
Örneğin, normal mesaisi sözleşme ile haftalık 30 saat olarak belirlenen çalışanın, haftalık 45 saat çalışması karşılığı alacağı fazla sürelerle çalışma ücretini hesaplayalım.
Günlük Çalışma Saati : Haftalık Çalışma Saati 30 / 6 gün = 5 saat
1 aylık çalışma Saati : 5 * 30 = 150 saat
Saatlik Ücreti : 2.029,50 / 150 = 13,53TL
%25 zamlı mesai ücreti : 13,53 * 1,25 = 16,91TL
Fazla Sürelerle Çalışma Saati : 45 – 30 = 15 saat
Fazla Sürelerle Çalışma Ücreti : 15 * 16,91 = 253,65TL
- İş alanlarına göre mesai saatleri farklılık gösterir mi?
Yargıtay kararlarına baktığımızda, bazı meslek gruplarında fazla çalışma kabul edilmemektedir. Örneğin, tıbbi mümessiller çalışma saatlerini kural olarak kendileri belirlemektedir. Bu durumda fazla çalışma yaptıkları günlük faaliyet ve çalışma planları ayrıntılı incelendikten sonra belirlenmektedir.
İşyerinde üst düzey yönetici olarak çalışan yönetici görevini gerçekleştirdiği şekilde yüksek ücret ödenmesi durumunda, aynı yerde görev ve talimat veren başka bir yönetici de olmaması durumunda işçinin çalışma gün ve saatlerini kendisinin belirlediği kabul edileceğinden bu durumda fazla çalışmaya hükmedilmemektedir.
Karayolları Trafik Yönetmeliğine göre şoförlerin günde dokuz saatten fazla araç kullanmaları mümkün değildir. Takograf kaydı ve belge gibi kesin deliller sunulmadığı takdirde, yasaya göre şoförlerin bir günde en fazla dokuz saat çalıştığı kabul edilir.
Yer altı maden işlerinde çalışan işçilerin haftalık çalışma süreleri 37,5 saat olarak belirlenmiştir. Haftalık 37,5 saatin üzerinde yapılan çalışma süreleri fazla mesai olarak değerlendirilir ve bu sürelerin ücretleri normal saatlik ücretlerinin %100 zamlandırılması ile ödenir.
- Ülkemizde gece çalışanlarla ilgili olarak iyileştirici uygulamalar var mı?
4857 sayılı İş Kanunu’na göre çalışma hayatında gece çalışması saat 20:00’den başlayarak 06:00’a kadar geçen süre olarak belirlenmiştir. Gece çalışmaları günde en fazla 7,5 saat olarak düzenlenmiştir. Gece vardiyasına kalacak olan personel önceden gece çalışmasına uygun olduğuna dair rapor alınması gerekir. Gece çalışmasına sağlık koşullarının el vermediğini belgeleyen çalışan gündüz saatlerinde başka bir vardiyaya alınması gerekir.
Doğan TÜRKMEN
Sosyal Güvenlik Uzmanı
Röportaj / Bayram keleş
